باتیک چیست؟

«باتیک» واژه ای جاوه‌ای است و می دانیم که جاوه یکی از مهم ترین جزایر کشور اندونزی – کشوری با بیش از ۱۶۰۰۰ جزیره – است. باتیک به معنای «چاپ مقاوم » است.

در این هنر، قسمت هایی از پارچه را با ماده ای مقاوم که مانع از نفود رنگ به پارچه می شود، می پوشانند تا با روشی خاص نقوش دلخواه را بر روی پارچه ایجاد کنند. شروع کار نقاشی و چاپ باتیک به حدود ۲۰۰۰ سال پیش برمی گردد. یعنی زمانی که مردم قبائل جاوه کشف کردند که عصاره بعضی درختان از نفود رنگ به داخل پارچه جلوگیری می کند. بدین ترتیب در آغاز یک روش مقاوم ابتدایی به وجود آمد و سپس به ترتیب روش نقاشی و چاپ باتیک ایجاد شد.

پارچه های ابتدایی که از غارها و یا قبور فراعنه مصر به دست آمده است و هم چنین رواج هنر باتیک در میان بومیان جاوه و سوماترا موید این مدعاست که هنر نقاشی و چاپ پارچه قبل از رنگرزی به وجود آمده است. انسان آن دوره دریافته بود که با گره زدن، دوختن، چین زدن، لایه و تا کردن نقاط معینی از پارچه و بعدها با پوشش بخش یا  بخشهایی از پارچه با ماده مقاوم می تواند از نفوذ رنگ به داخل نقاط مورد نظر جلوگیری کند.

نوعی از چاپ باتیک که به «کلاقه ای» مشهور است از حدود ۵۰۰ سال قبل در ایران رواج یافته است. هم‌اکنون اسکو و تبریز در استان آذربایجان شرقی که از مراکز قدیمی چاپ کلاقه ای محسوب می شود از مراکز عمده این هنر است. همچنین تعداد کثیری از هنرمندان جوان و میانسال که شاگردان حسین کلاقیچی گنجینه بوده اند این هنر را در برخی دیگر از مناطق کشور به ویژه تهران ادامه  میدهند.

در ایران به طور عمده نقاشی و چاپ باتیک بر روی پارچه ابریشم طبیعی انجام می شود. رنگ های مورد استفاده در نقاشی و چاپ تا گذشته ای نه چندان دور بیشتر رنگ های طبیعی بود، ولی در حال حاضر به طور عمده رنگ های شیمیایی مورد استفاده قرار  میگیرد. اما در هر حال باید توجه داشت که رنگرزی پارچه باید به صورت سرد انجام پذیرد؛ از این رو رنگ های پروسیون (سرد) ، ری‌اکتیو، خمی، بازیک و رمازول که قابلیت رنگرزی در درجه حرارت های پایین- تا حدود ۲۵ درجه سانتیگراد – را دارد، انتخاب می‌شود البته هم اکنون رنگ های آماده، به صورت خمیر و در ظروفی (تیوب هایی) با اندازه های مختلف – از انواع وینزور، پنتل، ساکورا – موجود است. این رنگها به راحتی در آب حل می‌شود و پس از خشک شدن از ثبات کافی برخوردار است و در اثر شستشو از بین نمی رود.

ماده مقاوم یا واکس با بهره گیری از موادی هم چون پیه، پارافین، موم، کلفن و سقز تهیه می‌شود. ابزار اصلی کار در نقاشی و چاپ باتیک، انواع قلم مو ،لوله های  هدایت‌کننده موم (تیان)، کلاف چوبی و مهر (قالب های چوبی) است.

با بهره گیری از هنر نقاشی و چاپ باتیک، انواع تابلو ،رومیزی، شال، روسری و … تهیه می شود که ارزش کار را ارزیابی نگاره و رنگ آمیزی، خلاقیت و ابتکار هنرمند، تعیین می‌کند.